เฟนทานิลคืออะไร ออกฤทธิ์อย่างไร อาการและผลข้างเคียง

ในช่วงไม่กี่ปีที่ผ่านมา เฟนทานิลกลายเป็นคำที่ถูกพูดถึงอยู่บ่อยครั้งทั่วโลก ในฐานะยาแก้ปวดกลุ่มที่มีฤทธิ์รุนแรงที่สุดชนิดหนึ่ง แน่นอนว่ารุนแรงยิ่งกว่าทรามาดอลที่หลาย ๆ คนรู้จักด้วย จึงเรียกได้ว่านี่เป็นตัวการของวิกฤตสารเสพติดเฟนทานิลในหลาย ๆ ประเทศ ทั้งที่จริง ๆ แล้วเฟนทานิลคือยาที่เดิมทีถูกพัฒนาขึ้นเพื่อใช้ทางการแพทย์อย่างเคร่งครัด แต่ปัจจุบันกลับมีการรั่วไหลและถูกนำไปใช้ในทางที่ไม่ดี จนก่อให้เกิดการเสียชีวิตจากการใช้ยาเกินขนาดจำนวนมาก 

บทความนี้เราจะพาคุณมาทำความเข้าใจว่าเฟนทานิลคืออะไร ออกฤทธิ์อย่างไร ทำไมถึงอันตราย รวมถึงอาการและผลข้างเคียงต่าง ๆ จากการใช้เฟนทานิล เพื่อสร้างความรู้ความเข้าใจและการป้องกันที่ถูกต้องเกี่ยวกับปัญหาเฟนทานิลในประเทศไทยที่เริ่มถูกจับตาเรื่องความเสี่ยงจากการระบาดและการลักลอบปะปนในสารเสพติดชนิดอื่น

เฟนทานิล คืออะไร มีลักษณะอย่างไร?

เฟนทานิลคือโอปิออยด์สังเคราะห์ (Synthetic Opioid) ซึ่งโอปิออยด์เป็นกลุ่มยาที่รวมทั้งยาที่ใช้ตามใบสั่งแพทย์อย่างมอร์ฟีน และยาเสพติดผิดกฎหมายอย่างเฮโรอีน 

เฟนทานิลเป็นยาสังเคราะห์ ซึ่งหมายความว่ามันผลิตขึ้นในห้องแล็บทั้งหมด และไม่มีส่วนผสมจากธรรมชาติ มันถูกพัฒนาเป็นยาตามใบสั่งแพทย์เพื่อใช้ในการรักษาความเจ็บปวดรุนแรง 

นอกจากนี้ เฟนทานิลยังถูกผลิตและใช้ในทางที่ผิดกฎหมาย เนื่องจากมันมีฤทธิ์แรงมากและผลิตได้ค่อนข้างง่าย จึงถือได้ว่าในตอนนี้มันได้กลายเป็นสาเหตุหลักของวิกฤตการเสพติดและการเสียชีวิตจากการใช้ยาเกินขนาดในประเทศสหรัฐอเมริกา สำหรับเฟนทานิลในไทยนั้น ถูกควบคุมอยู่ในบัญชียาเสพติดให้โทษประเภทที่ 2 ตามประมวลกฎหมายยาเสพติด

การใช้ทางการแพทย์

• ใช้บรรเทาอาการปวดรุนแรงและเรื้อรัง เช่น ผู้ป่วยมะเร็ง ผู้ป่วยหลังผ่าตัด หรือผู้ที่ทนต่อยาแก้ปวดตัวอื่นไม่ได้
• ใช้เป็นยาชาสำหรับการผ่าตัด (Anesthesia) เนื่องจากออกฤทธิ์เร็วและแรง ช่วยควบคุมความเจ็บปวดระหว่างหัตถการ

รูปแบบของยาเฟนทานิล

เฟนทานิลมีหลายรูปแบบเพื่อการใช้เฉพาะทาง ได้แก่ ยาฉีด, แผ่นแปะผิวหนัง, ยาอม Actiq®, ยาเม็ดอมใต้แก้ม Fentora® ที่ละลายภายในปาก และยาเม็ดใต้ลิ้น Abstral® ซึ่งแต่ละแบบถูกออกแบบมาให้ปล่อยตัวยาแตกต่างกันตามลักษณะการใช้ทางการแพทย์

เฟนทานิลออกฤทธิ์อย่างไรในร่างกาย?

เฟนทานิลออกฤทธิ์โดยจับกับตัวรับโอปิออยด์ชนิดมิว (Mu-opioid receptors) ในสมอง ไขสันหลัง รวมถึงอวัยวะส่วนอื่นที่เกี่ยวข้องกับการรับรู้ความเจ็บปวดและอารมณ์ เมื่อจับกับตัวรับแล้ว สัญญาณความเจ็บปวดจะถูกลดทอนลง พร้อมกับกระตุ้นสารสื่อประสาทที่ทำให้รู้สึกเคลิบเคลิ้มและผ่อนคลาย

ฤทธิ์ของยาเฟนทานิล

เฟนทานิลสามารถบรรเทาความเจ็บปวดและทำให้คนรู้สึกมีความสุขและผ่อนคลายได้เช่นเดียวกับยาโอปิออยด์อื่น ๆ โดย

• บรรเทาปวดรวดเร็วและรุนแรง: เหมาะกับภาวะที่ต้องการการคุมปวดอย่างมีประสิทธิภาพ
• ให้ความรู้สึกเคลิบเคลิ้ม: ทำให้ผู้ใช้บางรายรู้สึกสบายอย่างมาก ซึ่งเป็นปัจจัยเสี่ยงต่อการใช้ผิดวิธี
• กดการหายใจ: เฟนทานิลออกฤทธิ์ทำให้อัตราการหายใจช้าและตื้นลง เป็นสาเหตุการเสียชีวิตหลักจากเฟนทานิล ยิ่งใช้ร่วมกับแอลกอฮอล์ เบนโซไดอะซีพีน หรือสารกดประสาทอื่น ยิ่งเพิ่มโอกาสภาวะการหายใจล้มเหลว

เฟนทานิล VS มอร์ฟีน

การเปรียบเทียบระหว่างเฟนทานิลกับมอร์ฟีน จะช่วยให้เห็นความต่างที่มีผลเป็นอย่างมากต่อความปลอดภัย

ความแรง (Potency)

เฟนทานิลมีฤทธิ์รุนแรงกว่ายาในกลุ่มโอปิออยด์ชนิดอื่น ๆ เช่น มอร์ฟีน หรือเฮโรอีนมาก การใช้เกินขนาดเพียง 2 มิลลิกรัม ซึ่งเทียบเท่ากับเกลือเพียงไม่กี่เม็ด ก็อาจนำไปสู่ภาวะการหายใจล้มเหลวเฉียบพลันได้ทันที

ความเร็วในการออกฤทธิ์ (Onset)

เฟนทานิลออกฤทธิ์เร็วมาก ซึ่งอาจทำให้ร่างกายตอบสนองอย่างรวดเร็วและเป็นอันตราย ทำให้การช่วยเหลือทำได้ยากหากไม่มีบุคลากรทางการแพทย์คอยดูแลอย่างใกล้ชิด

หลังจากใช้เฟนทานิล อาการและผลข้างเคียงจะเป็นอย่างไร

ถึงแม้ว่าเราจะใช้เฟนทานิลตามที่แพทย์สั่ง แต่ก็อาจทำให้เกิดผลข้างเคียงได้หลายประการ ดังนั้นในหัวข้อนี้เราจะทำให้คุณรู้เท่าทันผลข้างเคียงของเฟนทานิล ที่จะสามารถช่วยให้คุณสังเกตความผิดปกติได้ตั้งแต่เนิ่น ๆ

หลังใช้เฟนทานิล ผลข้างเคียงทั่วไป

• คลื่นไส้ อาเจียน
• ท้องผูกอย่างรุนแรง (พบได้บ่อยในกลุ่มโอปิออยด์)
• ง่วงซึม มึนงง เวียนศีรษะ
• ปากแห้ง เหงื่อออกมาก คันตามผิวหนัง

หลังใช้เฟนทานิล ผลข้างเคียงร้ายแรง

• ภาวะกดการหายใจ หายใจช้าลงและตื้นลง อาจหยุดหายใจ
• ภาวะหัวใจเต้นช้า หรือความดันโลหิตลดลง
• ความเสี่ยงจากการติดยาและอาการถอนยา เช่น กระสับกระส่าย ปวดเมื่อย คลื่นไส้ เหงื่อออกมาก นอนไม่หลับ เมื่อหยุดยาอย่างกะทันหัน

สัญญาณเตือนและการรับมือเมื่อใช้เฟนทานิลเกินขนาด

การรู้จักสัญญาณเตือนของการใช้เฟนทานิลเกินขนาดคือหัวใจสำคัญในการช่วยชีวิตผู้ป่วย เราจึงควรที่จะศึกษาและทำความเข้าใจเกี่ยวกับอาการต่าง ๆ ของเฟนทานิล เมื่อมีการใช้ยาเกินขนาด ไปจนถึงการรับมือเบื้องต้นเพื่อให้สามารถประเมินและช่วยเหลือได้ทันเวลา

อาการของการใช้ยาเกินขนาด

• รูม่านตาเล็กมากจนคล้ายจุด (Pinpoint Pupils)
• หายใจช้า ไม่สม่ำเสมอ หรือหยุดหายใจ
• ปาก เล็บ หรือผิวหนังมีสีม่วงเขียวคล้ำ บ่งชี้การขาดออกซิเจน
• ไม่ตอบสนองต่อการเรียกหรือการเขย่าตัว ปลุกไม่ตื่น หมดสติ

การรับมือเบื้องต้น

• โทรเรียกบริการฉุกเฉินทันทีและอย่ารอให้ดีขึ้นเอง
• ให้นาล็อกโซน (Naloxone/Narcan) หากมีและรู้วิธีใช้เท่านั้น ยานี้เป็นยาต้านพิษโอปิออยด์ที่สามารถทำให้ภาวะกดการหายใจกลับคืนสู่ปกติชั่วคราว
• ช่วยหายใจ/กู้ชีพพื้นฐาน แต่ต้องผ่านการอบรมมาแล้วเท่านั้น และจัดท่าผู้ป่วยให้อยู่ในท่าฟื้นคืนชีพ (Recovery Position) ระหว่างรอทีมแพทย์
• จับตาอาการต่อเนื่อง เพราะฤทธิ์นาล็อกโซนอาจสั้นกว่าเฟนทานิล จำเป็นต้องเข้าสู่การดูแลทางการแพทย์โดยเร็ว

ข้อควรระวัง: เฟนทานิลคือยาเสพติดที่พบในตลาดมืด มักจะปะปนอยู่ในผงหรือเม็ดยาอื่น โดยที่ผู้ใช้ไม่รู้ตัว ทำให้เสี่ยงเกินขนาดแม้ตั้งใจใช้เพียงขนาดน้อย สถานการณ์นี้เป็นสาเหตุหลักว่าทำไมจึงต้องเฝ้าระวังในปัญหาด้านยาเสพติดที่เกี่ยวข้องกับเฟนทานิลในประเทศไทย

สรุปส่งท้าย

เฟนทานิล คือยาแก้ปวดที่ทรงคุณค่าในทางการแพทย์ แต่ในขณะเดียวกันก็เป็นสารเสพติดที่ให้โทษมหันต์เมื่อถูกใช้ผิดวิธี ด้วยฤทธิ์แรงกว่ามอร์ฟีนหลายเท่า แค่ใช้เกินไปเพียงเล็กน้อยก็อาจนำไปสู่ภาวะหัวใจล้มเหลวและเสียชีวิตได้ การได้ทำความเข้าใจว่าเฟนทานิลคืออะไร ออกฤทธิ์อย่างไร รู้เท่าทันในเรื่องของอาการและผลข้างเคียงของเฟนทานิล จะช่วยให้เราสามารถป้องกันและรับมือได้อย่างถูกต้อง 

สุดท้ายนี้ หากคุณหรือคนที่คุณรักกำลังประสบปัญหาการติดยาเสพติด โดยเฉพาะอย่างยิ่งการติดสารที่มีฤทธิ์รุนแรงอย่างเฟนทานิล โปรดทราบว่าการฟื้นฟูเป็นไปได้และมีทางออก Lighthouse เป็นสถานบำบัดและฟื้นฟูผู้ติดยาเสพติดที่มีชื่อเสียงในประเทศไทย พร้อมทีมงานผู้เชี่ยวชาญด้านสุขภาพจิตและการติดยาโดยเฉพาะ

อย่าเผชิญหน้ากับความเสี่ยงเพียงลำพัง ติดต่อ Lighthouse เพื่อขอรับคำปรึกษาที่เป็นความลับและการรักษาที่เหมาะสมซึ่งจะช่วยให้สามารถกลับไปใช้ชีวิตได้อย่างปลอดภัยและมีคุณภาพอีกครั้ง